تحلیلی درباره ی مستند «داشتن یا نداشتن» اثر نیکی کریمی

مستند «داشتن یا نداشتن» فیلمی از نیکی کریمی است که به موضوع داشتن یا نداشتن بچه پرداخته تحلیل این فیلم در یادداشتی به قلم شادمهر راستین که در همشهری جوان شماره ی ۳۲۷ به چاپ رسیده از زوایه ای دیگر به این مستند می پردازد،متن این یادداشت از این قرار است:

«فیلم مستند «داشتن یا نداشتن» از ان جهت حائز اهمیت است که مراحل خودی شدن فیلمساز با موضوع از روشی غیر متعارف صورت می گیردکه قابل توجه است.

خودی شدن یا همان اشنا شدن اشخاص یک فیلم مستند با فیلمساز و گروهش یکی از مهمترین مسائلی است که در سوژه های انسانی و اجتماعی باعث می شود فیلم بتواند با مخاطب ارتباط بر قرارکند یا نه.

به عنوان مثال ابراهیم مختاری در سه گانه ملا خدیجه ،مکرمه و یک روز به خصوص (زینت) فیلمساز فیلمبردار و گروهش و حتی ابزار و لوازم فیلمبرداری مدت ها در خانه و محل زندگی اشخاص فیلم مستقر می شدند تا به مدت گذشت زمان اندک اندک غریبه ها یا همان گروه فیلمسازان با ساکنان خانه و خانواده اشنا شده و به اصطلاح خودی می شوند و این همان فرایندی است که فیلم مستند از ظاهر یا واقعیت بیرونی گذشته و به درون و حقیقت درونی می رسد.

بنابر این عامل گذر از گفتار و رفتار اشخاص به تفکر و ذهنیت اشخاص همان خودی شدن است که حتما باید زمان بگذرد تا جلب اعتماد و اطمینان ایجاد شود و بعد از به وجود امدن این فضای مطمئن است که دیگر دوربین یکی از اعضای خانواده می شود اما در داشتن یا نداشتن ساخته نیکی کریمی روش اشنا شدن از طریق چهره اشنا و حسن شهرت ایشان به عنوان بازیگری صاحب نام میسر می شود.

این مسیر اعتماد سوژه به فیلمساز را می توان در فیلم های گناه مریم ساخته پریسا شاهنده،کارت قرمز به کارگردانی مهناز افضلی و نزدیکتر از نفس ساخته پریوش نظریه هم رد یابی کرد.

بنابراین بازیگر در مقام کارگردان مستند ان چه را با خود به تولید فیلم اضافه می کند سرعت در فرایند خودی شدن است.

نمونه بارز این نوع مستند ها را در اثار مایکل مور مستند ساز امریکایی می توان یافت که قبل از شروع کار مستند سازی اش بازیگر کمدی تلویزیونی و مشهوری بود که همین عامل مجوزی برای ورود به حریم ها و خط قرمز هایی است که شاید برای دیگر فیلمسازان مستند به راحتی امکان پذیر نباشد.

از این رو باور می کنیم که زوج های فیلم «داشتن یا نداشتن» صادقانه نظر خود را در مورد بچه داشتن یا نداشتن عنوان می کنند چرا که ان ها نه برای ما که برای خانم کریمی بازیگر،می گویند،که می توانست به جای ان که فیلم زندگی ان ها را بسازد در حال بازیگری در یک فیلم پر فروش پرمخاطب باشد،اما می دانیم ان موقع خانم کریمی ترجیح می داد در یک فیلم مستند و از زبان مردم عادی بحرانی را به تصویر بکشد که برای همه انسان ها چه معروف و مشهور و چه عادی و گمنام دغدغه ای بدون پاسخ قطعی است این که داشتن یا نداشتن بچه چه ارتباطی با بودن یا نبودن دارد و این که...و سوالات دیگر که خانم کریمی را در ان زمان واداشت مستند سازی کند و امروز هم بازیگران دیگری را به این کنش وا می دارد.».